Зейнолла Кѕкімжанов: "Салыќ кодексіндегі тыњ љзгерістер еліміздіњ экономикасына оњ ѕсер ететін болады"

Зейнолла Кѕкімжанов: "Салыќ кодексіндегі тыњ љзгерістер еліміздіњ

Биылѓы жылдыњ 1 ќањтарынан бастап ел экономикасыныњ барлыќ салаларын ќамтитын мањызды ќђжаттардыњ бірі - Салыќ кодексі ќолданысќа енгізілді. Ал, салыќ - љркениет џшін тљленетін тљлем десек, осынау жања ќђжатпен бірге љмірімізге енген тыњ љзгерістер салыќ тљлеуші болып табылатын республика жђртшылыѓыныњ ѕрќайсысын да ойландырса керек. Осы орайда, "Егемен Ќазаќстан" газетініњ тілшісі Ќазаќстан Республикасыныњ Мемлекеттік кіріс министрі Зейнолла Кѕкімжановтан аталмыш жања экономикалыќ зањныњ аясында ќолданысќа еніп жатќан жања баѓыттар туралы ѕњгімелеп беруін љтінген еді.

- Бірден айта кетейін, Салыќ кодексініњ нормативтік базасыныњ негізгі бљлігі - декларация жџйесі болып табылады.

Біз ќазір мейлінше ілгері ќадам баса отырып, нђсќаулыќтан декларацияны толтырудыњ ережелеріне кљштік. Бђрын нђсќаулыќтар "Салыќ жѕне бюджетке тљленетін басќа да міндетті тљлемдер туралы" зањныњ нормаларыныњ мѕн-мазмђнын ашып кљрсететін нормативтік ќђќыќтыќ актілер болып табылѓандыѓы естеріњізде болар. Біраќ, шындыѓын айќанда, осы салыќтыќ нђсќаулыќтар кљбіне зањ нормаларыныњ мазмђнын дѕл ашпай, салыќ тљлеушілер џшін кљптеген ќиындыќтар туѓызатын. Сондыќтан мђндай нђсќаулыќтардан бас тартуѓа тура келді.

Декларацияларды толтыру ережесі халыќаралыќ тѕжірибеге сџйене отырып жасалѓандыќтан, болашаќта Салыќ кодексін ќолдану барысында жѕне декларацияларды толтыру тѕртібінде айтарлыќтай проблема болмауѓа тиіс. Жџргізілген орасан жђмыстыњ нѕтижесінде, ќазір барлыќ декларациялар біріздендіріліп кодталѓан біртђтас жџйеге айналды. Ѕрбір жолыныњ, ѕрбір позициясыныњ љзіндік мѕні мен љзініњ нљмірі бар. Оныњ кљлеміне ќарап џрейленудіњ ќажеті жоќ, љйткені кез-келген салыќ тљлеушіде кірістер мен шыѓыстардыњ, сондай-аќ салыќтыќ есептемелердіњ барлыќ тџрлері ќатар бола бермейді. Ќђрылымы жаѓынан кљп филиалды болып келетін, атќаратын ќызметініњ тџрі кљп жѕне ауќымды ќаржылыќ операцияларды жџзеге асыратын ірі кѕсіпорындарды ќоспаѓанда, негізінен салыќ тљлеушілер декларацияныњ бір бљлігін ѓана толтырады. Ѕрине, егер жоѓарыда аталѓандай ірі салыќ тљлеушілер салыќтыњ барлыќ тџрлері бойынша декларация толтырады. Дегенмен, мђндай салыќ тљлеушілер елімізде саусаќпен санарлыќ ќана.

Салыќтыќ есептеменіњ жања нысаныныњ ќолданысќа енуінен кљптеген салыќ тљлеушілер, олардыњ ішінде шаѓын бизнестіњ, ауылшаруашылыѓы секторыныњ субъектілері игі љзгерістердіњ куѕсі болмаќ. Мѕселен, арнайы салыќ режимі бойынша жђмыс істейтін шаѓын бизнес субъектілері бір ѓана беттен тђратын декларация толтырады. Ѕлеуметтік саладаѓы ђйымдар Салыќ кодексіне сѕйкес салыќтыќ есептеменіњ ењ ќарапайым нысанын тапсырады.

Ал тауар љткізу мљлшері орташа болып келетін жѕне ќђрамында 100 немесе одан да кљп адам жђмыс істейтін кѕсіпорындарѓа ауырлау тиюі мџмкін. Љйткені олардыњ салыќтыќ жџктемелері айтарлыќтай жоѓары. Осыѓан орай, біз алдаѓы уаќытта салыќтыќ ќатынастарды жетілдіру жџйесі арќылы орташа кѕсіпорындардыњ, бірінші кезекте экспортќа дайын љнім шыѓаруды жџзеге асыратын кѕсіпорындардыњ экономикасын ќолдаудыњ жолдарын ќарастыратын боламыз.

Салыќ кодексініњ ќолданысќа енуіне сѕйкес салыќтыќ ќарым-ќатынастардыњ тѕртібі айтарлыќтай жаќсаруѓа тиіс. Ѕрине, алѓашќы жартыжылдыќта кейбір ќиыншылыќтар да кездесуі мџмкін. Бѕлкім, џйреншікті болып ќалѓан нђсќаулыќтарсыз жђмыс істеу ќиындау соѓар. Біраќ, жетілдірілген ѕдіс ќашанда ќолайлы емес пе. Бђрынѓы салыќ зањыныњ ќолданылу аясында 1995 жылдан бергі жинаќталѓан мѕдениет, ѕрине, саќталады. Ењ бастысы, салыќтыќ есептеме жџйесі кѕсіпорындардаѓы бухгалтерлік есептемелерді жџргізу тѕртібін жѕне салыќтыќ есептемелерді толтыру тѕртібін тџбегейлі тџрде љзгертуі тиіс.

Ќазір біз декларациялардыњ нысандары жѕне оларды толтыру ережелері кљрсетілген бес кітап дайындап ќойдыќ. Сондай-аќ салыќтыќ есептеменіњ электронды нысандары салынѓан компакт-дискілер ѕзірленіп, барлыќ ќоѓамдыќ ђйымдарѓа таратылып берілді. Салыќ тљлеушілер љздерініњ ќоѓамдыќ ђйымдарына хабарласып, љздеріне ќажетті кез-келген декларацияныњ нысанын электронды тџрде алуларына болады. Жѕне аталѓан нысандарды Мемлекеттік кіріс министрлігініњ веб-сайтынан да (www.taxkz.kz) алуѓа болады. Ал жаќында компакт-дискініњ екінші нђсќасы дайын болады. Онда декларацияны жасау процесі диалог режимінде беріледі. Ол бойынша алдымен сђраќ беруші љзініњ айналысатын ќызметініњ барлыќ параметрлерін кљрсетеді, сонда оѓан љзі толтыруѓа тиіс декларациялардыњ тџрлері нђсќалады.

Мђнымен бірге, халыќ шаруашылыѓыныњ жекелеген салалары џшін Салыќ кодексін оќып џйренуді жењілдетуге баѓытталѓан бірнеше жинаќ ѕзірледік. Љйткені, салыќ салудыњ љзіндік айрыќша талабы болатын кейбір саланыњ ќызметкерлері џшін Салыќ кодексін толыќ дењгейде мењгеру міндет емес. Дей тђрѓанмен, білім мен біліктілікті жоѓары ќоятын ѕрбір экономистіњ, ќаржыгер мен бухгалтердіњ кодексті толыѓымен білгендері жљн.

- Зейнолла Халидоллађлы, љзіњіз ѕњгімелеп отырѓан оњ љзгеріске толы осынау жањалыќтыњ алѓашќы нѕтижелерін ќай кезде сезіне алар екенбіз?

- Таяудаѓы екі жылдыњ ішінде декларацияныњ жања жџйесі салыќ тљлеушілер мен салыќ органдарыныњ арасындаѓы љзара ќарым-ќатынасты тџбегейлі љзгертпек. Алдыњѓы кезекте кѕсіпорындардыњ салыќтыќ есептемені ѕзірлеуі мен тапсыру процесі айтарлыќтай љзгереді. Біраќ, жђмыс кљбіне электронды тџрде жџргізілетіндіктен, бђдан былай кљптеген салыќ тљлеушілер џшін белгілі бір дайындыќсыз жѕне компьютерлік білімсіз тиімді жђмыс жџргізу ќиынѓа соѓары сљзсіз. Бђл шаруа алдаѓы екі жыл ішінде республикадаѓы программистерге де ауќымды жђмыс жџктемек. Љйткені, енді ѕр кѕсіпорынныњ љзініњ салалыќ ќажеттілігіне сѕйкес лайыќталѓан программалыќ љнімдері (интерфейсі) жасалуы тиіс. Жартылай автоматты режимде жђмыс істеп тђратын олар бухгалтерлік есептеме нысандарыныњ мѕліметі негізінде салыќтыќ декларация толтырып отырады.

Декларацияныњ жања жџйесініњ ќолданысќа енуінен, біріншіден, бухгалтерлік есептеме жџргізудіњ жѕне салыќтыќ есептеме жасаудыњ электрондыќ мѕдениеті айтарлыќтай жаќсарады. Екіншіден, салыќ тљлеушілер мен салыќ органдары телекоммуникация жџйесініњ дамуына орасан џлес ќосады деп ойлаймын. Алдаѓы уаќытта телекоммуникация жџйесі арќылы кез келген ќаладан салыќтыќ есептемені жергілікті салыќ органына ќысќа мерзім ішінде табыс етуге ќол жеткізу ќажет.

- Жиі байќайтынымыз, кљбіне салыќтыќ есептемені, ѕсіресе оны жылдыњ ќорытындысы бойынша тапсыру кезінде кѕсіпорындардыњ да, салыќ органдарыныњ да бухгалтерлері ќиналып-аќ жатады. Осы жања ѕдістіњ олардыњ жђмыстарыныњ жењілдеуіне ѕсері бар ма?

- Ѕрине, бар. Декларация љткізу жџйесі болашаќта тџбегейлі љзгереді. Олар компьютерлік арналар арќылы электронды тџрде ќабылданады немесе оны салыќ тљлеуші љз ыњѓайына ќарай салыќ комитетіне барып та тапсыра алады.

Декларациялардыњ электронды ќабылдану жџйесі Салыќ кодексіне енгізілген. Алайда, бђл ретте салыќ тљлеушілер џшін де, салыќ органдарыныњ ќызметкерлері џшін де, жоѓарыда айтќанымдай, љте тыњѓылыќты дайындыќ ќажет.

Таяу уаќыттыњ ішінде биылѓы џшінші тоќсаныныњ салыќтыќ есептемесін электронды тџрде тапсыратын ірі салыќ тљлеушілердіњ ќатары аныќталатын болады. Ондаѓы басты критерийлердіњ бірі - сату бойынша айналым кљлемі. Мѕселен, сату бойынша айналымыныњ жылдыќ кљлемі 500 млн. тењгеден асатын кѕсіпорындар осы жылдыњ џшінші тоќсанынан бастап декларациялардыњ кейбір тџрлерін жања ѕдіспен тапсырады. Ќосылѓан ќђн салыѓы бойынша декларацияларды жекелеген кѕсіпорындардан биылѓы екінші тоќсанда электронды тџрде ќабылдаймыз. Сондай-аќ, мемлекеттік кірістіњ шамамен 80 пайызын ќђрайтын 1000 кѕсіпорынныњ биылѓы тљртінші тоќсанѓа љткізетін салыќтыќ есептемелерін де электронды тџрде ќабылдамаќшымыз.

Бђл ќатарѓа енбейтін барлыќ салыќ тљлеушілер электронды есепке келесі жылы кљшетін болады. Мџмкіндігінше, 2003 жылдыњ соњына дейін барлыќ салыќтыќ есептемелер электронды тџрде тапсырылуы ќажет. Алайда, жылдыњ ќорытындысы бойынша тапсырылатын есептеме электронды ѕдіспен бірге, ќаѓаз жџзінде де ќабылданады.

Енді декларацияныњ љњделіп жасалуына тоќтала кетсем, оны кодтаудыњ басты маќсаттарыныњ бірі - электронды тџрде љњдеудіњ принципті жања жџйесін жасау. Ќазір біз декларацияѓа электронды тџрде камералды тексеру жџргізетін программалыќ љнімдер ѕзірлеп жатырмыз. Жалпы, љњдеу тѕртібі былай болмаќ: алдымен салыќтыќ есептеменіњ электронды жџйесі ѕзір болѓан кезде, оѓан компьютер электронды камералды тексеру жџргізеді. Оныњ нѕтижесінен сѕйкессіздіктер шыѓып жатса, салыќ тљлеуші декларацияныњ электронды нысанын кері ќайтарып алып, оѓан љзгеріс енгізуге ќђќы бар. Жѕне де бђл салыќ зањын бђзушылыќ болып табылмайды. Сондыќтан, біздіњ ойымызша, электронды камералды тексерудіњ мђндай нысаны салыќ тљлеушілердіњ ќызметіне оњ ыќпал жасамаќ.

- Оѓан кљп ђзамай-аќ салыќ тљлеушілердіњ љздері де куѕ бола жатар. Ал енді электронды тџрде салыќтыќ есептеме тапсыру мен оны љњдеу еліміздіњ салыќтыќ базасына талдау жасау жџйесіне ќалайша ѕсер етпек?

- Декларацияларда экономикалыќ ќызметтіњ жалпы жіктеуіші (ЭЌЖЖ) бойынша кѕсіпорынныњ экономикалыќ ќызметініњ пайызѓа шаќќандаѓы негізгі џш тџрі кљрсетілуі ќажет. Мысалѓа, егер бір кѕсіпорын металл љнімдерін, сонымен ќатар, химиялыќ љнімдер жѕне мѕшине жасауѓа ќажетті белгілі бір љнімдер љндіретін болса, онда оныњ ќызметініњ негізгі џш осы тџрі пайыздыќ ќатынаста кљрсетіледі.

Талдау жџргізу жџйесі тџбегейлі љзгереді. Барлыќ декларациялар электрондыќ љњдеу мен талдау жасау џшін экономикалыќ ќызметтіњ негізгі тџрлері бойынша іріктелетін аќпараттар ќорына жинаќталады да, талдаудыњ негізінде осы сала џшін жекелеген салыќ тџрлері бойынша салыќтыќ жџктеменіњ орташа параметрлері аныќталады.

- Енді, Зейнолла Халидоллађлы, барлыќ салыќтыќ ѕкімшіліктендіру жџйесі мен салыќтыќ тексерулер тѕртібін тџбегейлі љзгертуге тиіс жања ќадамдар туралы толыѓыраќ айтып берсењіз.

- Бђл ќадамныњ ерекшелегі сол, егер кѕсіпорынныњ салыќтыќ жџктеме параметрі тиісті орташа мљлшерден жоѓары болса, оѓан алѓашќы кезектегі салыќтыќ тексеру жџргізілмейді. Тіпті, мђндай жаѓдайда бірнеше жыл бойы салыќ инспекторыныњ кѕсіпорынды тексеруініњ ќажеттілігі болмауы мџмкін. Ал салыќтыќ жџктемелері мен басќа да параметрлері орташа мљлшерден айтарлыќтай тљмен кѕсіпорындар бірінші кезекте салыќтыќ ѕкімшіліктендіріледі жѕне оларѓа салыќтыќ тексеру жџргізіледі.

Осылайша, декларацияларды ќызмет тџрі бойынша электронды тџрде талдау салыќ тљлеушілердіњ ќайсысыныњ љз міндетіне адал екендігін, ал ќайсысыныњ салыќ органдарымен беттесуіне тура келетіндігін наќты аныќтауѓа мџмкіндік береді. Мђныњ љзі жалпы салыќ мѕдениетініњ ќалыптасуына айтарлыќтай ѕсер етуге тиіс. Айта кететін бір жайт, ѕрбір ќызмет тџрлерініњ тоќсандыќ, жарты жылдыќ, тоѓыз айлыќ жѕне бір жылдыќ орташа параметрлерініњ аѓымдаѓы кљрсеткіші жарияланып отырѓаны жљн деп ойлаймын. Сонда осы мѕліметтер арќылы салыќтыќ тексерудіњ боларынан немесе болмайтындаѓынан кѕсіпорындардыњ љздері-аќ хабардар болар еді.

Жања тѕсіл арќылы фискалдыќ саясатта болатын ѕрбір љзгерістіњ салыќ тљлеуші мен мемлекеттік бюджет арасындаѓы ќарым-ќатынасќа ќалайша ѕсер ететіндігін де жылдам аныќтауѓа мџмкіндік туады. Жѕне салыќтыќ есептеменіњ жања жџйесініњ ќолданысќа енуі салыќты тиісті уаќтында тљлеушілер ќатарыныњ артуына жаѓдай жасайды. Бђдан мемлекет бюджетіне тџсім артып, нѕтижесінде ел экономикасыныњ барлыќ жџйелерінде салыќ жџктемесі тљмендей тџспек.

Салыќтыќ есептеме жџйесі мен теріс пиѓылды салыќ тљлеушілердіњ ќызметіне баќылау ќою елімізде тењ бѕсекелестіктіњ љркендеуіне жол ашады. Бђрын салыќтан жалтару арќылы ерекше жаѓдайѓа ие болып келгендер бђдан былай ескі тѕсілдерімен жђмыс істей алмасы аныќ. Енді адал салыќ тљлеушілер ќатары толыѓып, мђныњ љзі еліміздіњ экономикасына оњ ѕсер ететін болады.